Uzlaşma Komisyonları Kaldırılmalıdır.
-
Uzlaşma Müessesesi Nedir?
Uzlaşma; tarafların aralarındaki görüş ve çıkar ayrılığını, karşılıklı olarak ödünler vererek kaldırıp uyuşmak, anlaşmak anlamına gelmektedir. Vergi hukuku bakımından uzlaşma da, mükellef ile idarenin ikmalen, re’sen ya da idarece tarh edilen/edilecek vergi ile kesilen/kesilecek cezaların dava konusu edilmeksizin tahakkuk edecek/ödenecek miktarları hususunda anlaşmalardır. Uzlaşma müessesesi ile verginin bir an önce tahakkuk ve tahsil edilmesi amaçlanmaktadır.
Bilindiği üzere vergi usul hukukumuza göre mükellefler, ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları (VUK’un 359 uncu maddede yazılı fiillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilen vergi ve kesilen ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilen ceza ve VUK’un 370 inci maddesinde yer alan “izaha davet” müessesesi kapsamında kendilerine ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükelleflere mezkur maddeye göre kesilen ceza hariç) için gerek tarhiyat öncesinde, gerek tarhiyat yapıldıktan sonra uzlaşma talebinde bulunabilmektedirler. Uzlaşmanın vaki olması halinde ödenecek vergi ve cezalar tahakkuk ederek kesinleşmektedir. Vergi Usul Kanununda yer alan düzenlemeye göre; uzlaşma kurumuna başvurabilmek için vergi ziyaına sebebiyet verilmesinin;
- Kanun hükümlerine yeterince nüfuz edememekten,
- VUK’un 369 uncu maddede yazılı yanılmadan,
- VUK’un 116, 117 ve 118 inci maddelerinde yazılı vergi hataları ile bunun dışında her türlü maddi hata bulunmasından veya,
- Yargı kararları ile idarenin ihtilaf konusu olayda görüş farklılığının olmasından kaynaklanması gerekmekle birlikte uygulamada vergi ziyaına hangi nedenlerden dolayı sebebiyet verilirse verilsin vergi ve cezalar uzlaşmaya konu edilebilmektedir.
Tarhiyat öncesinde uzlaşma talebi; genelde vergi inceleme tutanağının taraflarca imzalanması aşamasında, vergi inceleme elemanı tarafından mükellefe uzlaşma talebi olup olmadığı sorulmak ya da mükellef tarafından talepte bulunmak suretiyle gerçekleşmektedir. Mükellefin uzlaşma talebi genelde vergi inceleme tutanağında yer almaktadır.
Uzlaşmanın vaki olmaması halinde mükellef veya ceza muhatabı; tarh edilen vergiye veya kesilen cezaya, uzlaşmanın vaki olmadığına dair tutanağın kendisine tebliğinden itibaren genel hükümler dairesinde ve yetkili vergi mahkemesi nezdinde dava açabilir. Bu takdirde, dava açma müddeti bitmiş veya 15 günden az kalmış ise bu müddet tutanağın tebliği tarihinden itibaren 15 gün olarak uzar.
Gerek tarhiyat öncesinde gerek tarhiyat sonrasında uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz. Uzlaşmanın vaki olmadığına dair tutanağa idarenin nihai teklifi yazılır. Mükellef dava açma süresinin sonuna kadar teklif edilen vergi ve cezayı kabul ettiğini yazılı olarak bildirirse bu takdirde uzlaşma sağlanmış sayılır. Mükellef, uzlaşma görüşmelerinde, bağlı olduğu meslek odasından bir temsilci ve 3568 sayılı Kanuna göre kurulan meslek odasından bir meslek mensubu bulundurabilir.
Uzlaşma komisyonlarının tutacakları uzlaşma tutanakları kesin olup gereği vergi dairelerince derhal yerine getirilir.
Mükellef veya adına ceza kesilen; üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit olunan hususlar hakkında dava açamaz ve hiçbir mercie şikâyette bulunamaz.
-
Uzlaşma Nasıl Yapılır?
Gerek tarhiyat öncesinde, gerek tarhiyat sonrası uzlaşmada, mükellefin hangi uzlaşma komisyonuna katılacağı, uzlaşma günü ve saati mükellef yazıyla tebliğ edilir. Mükellef ya da ceza muhatabı bildirilen yerde, belirlenen gün ve saatte hazır bulunmalıdır. Aksi halde uzlaşma temin edilmemiş sayılır. Mükellef ya da ceza muhatabı yanında noter tarafından keşide edilmiş vekâletname bulunmak suretiyle meslek mensubu ya da avukat bulundurabilir ya da bunlar doğrudan mükellef veya ceza muhatabını temsil edebilir. Komisyonda İdare ya da mükellef ya da ceza muhatabı tarafından önerilen rakamın karşı tarafça kabul edilmiş olması halinde uzlaşma vaki olmuş kabul edilir.
Bugünün uygulamasında bütün komisyonlarda vergi aslının tamamı ile cezanın yüzde yirmisi istenmekte, dolayısıyla cezanın %80 kaldırılmak suretiyle uzlaşma gerçekleşmektedir. Raporun muhteviyatının ve mükellefin vergiye gönüllü uyumunun hiçbir önemi bulunmamaktadır.
Uzlaşılan vergi ve ceza bir ay içinde ödenmelidir.
-
Uzlaşma Komisyonu Neden Kaldırılmalıdır.
Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere, istisnai durumlar dışında, hangi nedenlerle vergi ziyaına sebep olunursa olunsun mükellef ya da ceza muhatabının uzlaşma talep etmek hakkı bulunmaktadır. Normal koşullarda ödenecek / uzlaşılacak vergi ve ceza miktarını belirleyecek en temel argüman vergi inceleme raporları ve raporun içeriğinde yer alan tarhiyat ve ceza nedenlerdir. Konuyu biraz daha açmak gerekirse, vergi inceleme elamanı tarhiyat ve ceza dayanaklarını tam olarak ispat edememiş ya da önerilen vergi ve cezaların gerekçesinin dayandığı mevzuatta kesinlik ve açıklık bulunmayabilir. Aslından her bir tarhiyat ve cezanın hukuki dayanağının ağırlığı farklıdır. Dolayısıyla bu ağırlığa göre uzlaşmada karşılıklı öneri ve kabul yoluyla uzlaşmanın gerçekleşmesi gerekmektedir/beklenmektedir..
Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere tarife tek tip. Uzlaşma komisyonunda verginin tamamını ve cezanın %20 sinin ödenmesi önerilmektedir. Bu öneri mükellef ya da ceza muhatabı tarafından kabul edilirse uzlaşılmaktadır. İdarenin önerisi karşı tarafça kabul edilmemesi durumunda vergi ve cezada hiçbir indirim yapılmamaktadır. Tutanağa öneri olarak da vergi ve cezanın tamamı yazılmaktadır. Bu da uzlaşma müessesesinin ayrı bir sorunu olmakla birlikte konumuzla alakalı değildir.
Bu tek tip uygulama aslında uzlaşma müessesesinin ruhuna aykırıdır. İfade ettiğimiz gibi her bir vergi ve cezanın hukuki dayanağı aynı ağırlıkta değildir. Uzlaşmanın bu ağırlığa göre olması beklenmektedir. Ancak bütün mükellef ve ceza muhataplarına aynı tarife uygulanmaktadır. Uzlaşma sonucu ödenecek vergi ve ceza önceden bilinmektedir. Uzlaşma komisyonunda sadece kırtasiyecilik yapılmakta ve bürokratik işlemler tamamlanmaktadır.
Uygulama bu şekilde devam edecekse benim görüşüme göre uzlaşma komisyonlarının tamamı kaldırılmalıdır. Çünkü,
- Uzlaşma davetiyelerinin gönderilmesi ve uzlaşma komisyonunun sekretarya hizmetlerinin yürütülmesi zaman ve mesai kaybına neden olmakta ve bütçeye yük getirmektedir.
- Uzlaşma komisyonuna katılanlar o gün çalışmamaktadır. Tarhiyat sonrası uzlaşmada ise memurlar yapacakları işten kalmaktadırlar.
- Uzlaşma komisyonuna katılanlara ayrıca ücret ödenmektedir. Bu da bütçeye ayrıca yük getirmektedir.
- Komisyon üyelerinin kaprisleri de işin cabası.
Öte taraftan mükellef ya da ceza muhatabı için ise uzlaşma uygulaması ayrı bir külfet ve angarya oluşturmaktadır.
- Mükellef yanında meslek mensubu ya da avukatın katılmasını istiyorsa, noterden vekaletname çıkarması gerekmektedir. Bu da bir zaman kaybı ve ekonomik külfet demektir.
- Uzlaşma saati genelde öğleden öncesi için saat 10:00 olarak verilmekte ve yığılmalara neden olmaktadır. Uzun süre komisyona katılmak için uzlaşma yerinde beklemek zorunda kalmaktadır.
- Mükellef uzlaşmaya katılmak için bulunduğu yere göre yarım ya da tüm gününü uzlaşmaya ayırmak zorunda kalabilmektedir. Bu da mükellefler için başka bir zaman kaybı olarak karşımıza çıkmaktadır.
- Uzlaşma Müessesi Nasıl İşletilmelidir.
Tarhiyat öncesi uzlaşma müessesesi tamamen kaldırılmalıdır. Sadece tarhiyat sonrası uzlaşma müessesesi işletilmelidir. Burada da zorunlu olarak vergi ceza ihbarnamesi ve varsa eki raporlarla birlikte mükellefe önerilen vergi ve ceza tutarlarını gösteren uzlaşma talebi gönderilmelidir. Mükelleflerin kağıt ortamında imzalayacakları ya da elektronik ortamda onaylayacakları formla birlikte uzlaşma gerçekleşmiş kabul edilmelidir. Bu işlemler borç yapılandırılmalarında olduğu gibi internet vergi dairesi üzerinden de yapılabilir. Şimdiki düzenlemede olduğu gibi uzlaşılan vergi ve cezalar için dava yolu kapatılmalıdır. Bu uzlaşma talebini kabul etmeyen mükellefler ise dava açma yoluna gidip gitmemekte serbest olmalıdır. Böylece yukarıda izah edilen zaman ve mesai kaybı önlenecek ve bütçe gereksiz ve verimsiz yükten kurtulmuş olacaktır.